Renesansa je pojam francuskog porekla, nastao od francuske reči renaissance, koja u bukvalnom prevodu znači – preporod, a generalno predstavlja najkreativnije razdoblje čovečanstva koje su svojim delima obeležili čuveni umetnici Leonardo da Vinči i Mikelanđelo Buonaroti.
Renesansa u tumačenju doba, vezuje se za period od 1350. godine do XVI veka, da bi se kasnije ovim pojmom označavalo kulturno stanje prelaznog doba od srednjeg veka do novog doba, posebno se ističući na području Italije, kao i Nemačke i Holandije.
Sam pojam renesanse uveo je u upotrebu italijanski umetnik i istoričar umetnosti – Đorđo Vazari, 1550. godine.
Prvi pokret renesanse se javio u Italiji u XIV, a od XVI veka se širi i u ostale delove Evrope. Ovaj istorijski period je doneo mnoge izvanredne umove i svestrane velikane. Italija je bila specifična za renesansu i njeno rađanje kao novog umetničkog duha, samim tim što su se u Italiji počeli razvijati gradovi i urbana kultura i umetnost.
Italija je predstavljala najveću koncentraciju umetničkih dela i rukopisa, vezanih za renesansu, a nastanak renesanse se uglavnom stavlja na prostor Severne Italije, i kraj XIII veka.
Za polazne osnove nastanka renesanse se uzimaju različite tačke, pa shodno tome jedna tradicija njen početak stavlja od kraja XIII i na početak XIV veka, u delo slikara Đota. Đoto uvodi formalističku i duhovnu fleksibilnost u renesansu, a kasnije tu istu formu nastavlja umetnik Mazačo. Ovakva forma se uporedo javlja i u arhitekturi, vajarstvu i slikarstvu, zajedno sa predstavnicima, među kojima se najviše ističu – Filipo Bruneleski, Donatelo i Mazačo. Ovi umetnici se smatraju predstavnicima rane renesanse u Italiji.
Visoku renesansu u Italiji predstavlja period od prve polovine XVI veka, a ovo doba se naziva još i – razvijena renesansa (cinquecento, ital.). U ovom periodu centar umetnosti je postao Rim, u kome su pape Lav X i papa Julije slaveći grad, ustvari slavili svoje ime i sebe.
U ovom vremenu je vladala ideja genijalnog umetnika, pojedinca nadahnutog od Boga, tzv. univerzalni čovek (hommo universalis, ital.). Visoku renesansu predstavljaju tri najveća umetnika svih vremena – Leonardo da Vinči, Mikelanđelo Buanoroti i Rafaelo.
Renesansa u Severnoj Evropi se posebno vezuje za Holandiju, razvijala se u period XV veka, a nazvana je kao – kasna gotika ili nordijska renesansa. Rano holandsko slikarstvo obuhvata karakteristike kasne gotike sa novim renesansnim tendencijama. Prva slikarska škola ove forme pojavila se u Flandriji, a rano holandsko slikarstvo je obuhvatalo karakteristike kao što su realizam, složeni simbolizam tema, pojava novih žanrova i upotreba uljanih boja.
Najistaknutiji slikar ovog doba bio je – Jan Van Ajk. Tada se u Italiji, naročito u Veneciji javlja i tzv. “venecijanska renesansa”, kojoj je osnovna karakteristika – boja, odnosno osvetljenje i u njoj je boja važnija od linije. Venecijansku renesansu su obeležili slikari – Domeniko Venecijano, Đovani Belini i Ticijan. Na području Francuske, renesansa je došla posredstvom francusko – italijanskih ratova na početku XVI veka, što je prikazano i na slikama Albrehta Direra i Hijeronimusa Boša.
Renesansa je specifična po tome, jer menja i umetnički status umetnika. U srednjem veku se ne prepoznaje umetnik kao individualac. Oni su u tom period smatrani za zanatlije, a svoja dela nisu potpisivali. U periodu renesanse umetnici prestaju biti anonimni, a neki čak imaju i visoki društveni status. Primer su – Đentile Belini, koji je dobio kneževsku titulu od Fridriha III, a Ticijan je dobio titulu viteza od Karla V. Naistaknutiji umetnici tog perioda bili su – Rafaelo Santi, Leonardo da Vinči, Mikelanđelo Buonaroti, Donatelo itd.
Istorija umetnosti renesansu predstavlja kao najveći progresivni prevrat sa kojim se čovečanstvo suočilo do tada, a predstavlja i kraj srednjevekovne kulture, umetnosti i filozofije.
Renesansu u književnosti karakteriše prihvatanje i oblikovanje antičkih oblika umetnosti, kao što su – ep, lirika, satira, biografija, istroijska pripovetka, dijalog. U renesansi se posebno ističe i neguje jezik, kao osnovni izraz nacionalne svesti.
Razvoj jezika u Italiji je započeo Dante Aligijeri (De vulgari eloquentia, ital.). Piše se na narodnom jeziku, a u senku se stavlja latinski jezik, naglašena su slobodna ljudska osećanja, a teme se preuzimaju iz humanizma. Takođe u književnosti renesanse se insistira na harmoniji svih delova jednog književnog dela, menja se čovekov odnos prema životu (javlja se optimizam i ljudska vedrina). U poeziji je najpopularnija ljubavna pesma, u drami – komedija, a u prozi romani i novele.